Giáo Sư Tạ Quang Bửu                                                                            Luật Sư Phan Anh       

Ngày 9-3-1945, Phát xít Nhật đảo chính thực dân Pháp, độc quyền kiểm soát Đông Dương. Phát-xít Nhật tuyên bố với vua Bảo Đại "trao trả độc lập cho Việt Nam". Vua Bảo Đai mời nhà Sử học Trần Trọng Kim và nhiều trí thức yêu nước nổi tiếng ở cả 3 miền Bắc, Trung, Nam về Huế bàn việc thành lập nội các. Các nhà tri thức Việt Nam chả ai là không biết âm mưu của Phát xít Nhật, như Luật sư Phan Anh đã trả lời nhà Sử học Na Uy Stein Tonnesson "... Chúng tôi tuyệt đối không có ảo vọng gì về người Nhật. Tình thế đã dứt khoát rồi. Phải là kẻ điên mới đi hợp tác với Nhật. Có những người điên, nhưng chúng tôi là tri thức, chúng tôi tham gia chính phủ là để phụng sự ...". Trong nội các Trần Trọng Kim có những trí thức rất uy tín với nhân dân, họ là những nhà giáo, luật gia, nhà báo, … nổi tiếng và đều có những hoạt động thể hiện tinh thần yêu nước, như: Giáo sư Hoàng Xuân Hãn - Bộ trưởng Bộ Giáo dục và mỹ thuật; Luật sư Trịnh Đình Thảo - Bộ trưởng Bộ Tư pháp; Luật sư Phan Anh - Bộ trưởng Bộ Thanh niên; …

Luật sư Phan Anh, trước đó đã nổi tiếng với những bài viết sâu sắc về văn hóa và pháp quyền trên tạp chí Thanh Nghị; Với tài hùng biện và những vụ tranh tụng bênh vực những chiến sĩ Việt Minh; Đã cùng với Giáo sư Tạ Quang Bửu - người nổi tiếng thông tuệ và là một huynh trưởng Hướng đạo sinh có uy tín, phụ trách Trung kỳ - đã tương kế tựu kế, lợi dụng tình thế, để nắm lấy lực lượng thanh niên Huế, không để Nhật lợi dụng và đưa họ vào một tổ chức có lợi cho đất nước.

Ý tưởng thành lập một trường huấn luyện kiến thức quân sự, để công khai tập hợp và rèn luyện thanh niên; Với tinh thần đó, ngày 2 tháng 7 năm 1945, trường Thanh niên Tiền tuyến Huế chính thức ra đời, với 43 học viên. Họ có hoàn cảnh khác nhau nhưng cùng có chung một bầu nhiệt huyết yêu nước, cùng hăng hái muốn hành động, muốn làm những việc ích nước lợi dân khi đất nước đang có những chuyển biến sôi động.

Hai ông Phan Anh và Tạ Quang Bửu cũng chọn được vị Hiệu trưởng nhà trường rất “thích hợp” là ông Phan Tử Lăng. Ông Lăng, khi đó đang là Chỉ huy trưởng Bảo an binh Trung kỳ, là thủ khoa một khóa huấn luyện quân sự của Pháp nhưng cũng là người có tinh thần yêu nước và có cảm tình với phong trào cứu nước của Việt Minh từ lâu. Sau khi Huế giành được chính quyền, ông Phan Tự Lăng là Phó tư lệnh quốc phòng Trung bộ, bên cạnh Tư lệnh Nguyễn Chánh; tháng 3-1946, được Hồ Chủ tịch bổ nhiệm là Cục trưởng Cục quân chính; năm 1948 được phong quân hàm Đại tá.

Hằng ngày, các học viên Thanh niên tiền tuyến Huế đội ngũ chỉnh tề, hát vang những bài hành khúc “Tiếng gọi sinh viên”, Lên đàng”… trên đường đi dã ngoại ở núi Ngự Bình, Nam Giao để tập quân sự, học cưỡi ngựa ở Sở Canh nông, học bơi, học về vũ khí và cả các nghề cơ khí… Trường thanh niên tiền tuyến Huế được Việt Minh hóa nhanh chóng. Ngay trong tuần đầu sau ngày khai giảng, Ban chấp hành Việt Minh của trường được thành lập và hoạt động tích cực đã gây được ảnh hưởng rộng rãi trong trường. Việt Minh Thừa Thiên Huế càng tỏ ra tin cậy lực lượng Thanh niên tiền tuyến bên cạnh khối lực lượng đông đảo của cách mạng. Vũ khí được giao hẳn cho học viên sử dụng đề phòng những tình huống bất trắc với quân Nhật.

Cuối tháng 7-1945, nhóm Việt Minh của trường nhập với Việt Minh toàn tỉnh, thống nhất hành động dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy. Trong những ngày Huế sục sôi khởi nghĩa, những học viên Thanh niên tiền tuyến được phân công những công việc đặc biệt: Treo cờ đỏ sao vàng trên kỳ đài trước Ngọ môn (ngày 21-8-1945), bảo vệ cuộc mít-tinh giành chính quyền (ngày 23-8-1945), bảo vệ buổi lễ thu ấn kiếm của Bảo Đại (ngày 30-8-1945), “hộ tống” cố vấn Vĩnh Thuỵ từ Huế ra Hà Nội; bắt những toán quân Pháp đổ bộ vào Huế sau ngày độc lập…

Sau ngày giành chính quyền, lực lượng vũ trang cách mạng Thừa Thiên Huế đã nhanh chóng phát triển thành 25 trung đội Giải phóng quân Thuận Hóa, thống nhất hành động dưới sự chỉ huy của Uỷ ban quân sự tỉnh. Trong số đó có mười trung đội do các cựu học viên trường Thanh niên tiền tuyến làm trung đội trưởng. Trong suốt hai cuộc kháng chiến bảo vệ nền độc lập, các học viên Trường thanh niên tiền tuyến Huế đã chiến đấu trên nhiều mặt trận. Được tôi luyện trong khói lửa chiến đấu, nhiều người đã trở thành những cán bộ chỉ huy quân đội xuất sắc. Từ Trường thanh niên tiền tuyến Huế, cách mạng đã có hai Bộ trưởng quốc phòng, tám vị tướng, nhiều nhà khoa học, nhà quản lý có uy tín…

Những đóng góp cho cách mạng của Trường thanh niên tiền tuyến Huế đã cho thấy sự chuyển biến mạnh mẽ trong tâm hồn, tư tưởng và hành động của những thanh niên sinh viên từ yêu nước đến giác ngộ cách mạng đã được tổ chức một cách khéo léo giữa những điều kiện lịch sử diễn biến khá phức tạp và nhanh chóng ở Huế. Nó cũng cho thấy kết quả và bài học về sự tin tưởng tấm lòng nhiệt huyết của những thanh niên, trí thức dân thân trong sự nghiệp cách mạng.

* Kỷ niệm 68 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9, ngày 17-8, tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia (Hà Nội), Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam và Ban liên lạc Cựu học sinh Trường Thanh niên tiền tuyến Huế đã tổ chức gặp mặt và công bố Quyết định công nhận cán bộ tiền khởi nghĩa cho hai vị đồng sáng lập trường là cố Luật sư Phan Anh và cố Giáo sư Tạ Quang Bửu, đồng thời ghi nhận vai trò và tôn vinh những cống hiến, đóng góp của toàn thể học sinh trường Thanh niên Tiền tuyến Huế.

NGÔ VƯƠNG ANH

(Theo Báo Nhân dân điện tử 18/08/2013)